شخصیت به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی در روانشناسی، مورد توجه بسیاری از پژوهشها و مطالعات این حوزه قرار دارد که نقش بهسزایی در تعاملات او با دیگران و محیط اجتماعی دارد. در این مقاله، به بررسی انواع دسته بندی معتبر تیپ شخصیتی افراد، انواع شخصیت از دیدگاه روانشناسی و اهمیت شناخت شخصیت فرد خواهیم پرداخت و چند روش مناسب برای شناخت تیپ های شخصیتی خودتان معرفی میکنیم.
تعریف شخصیت از نظر روانشناسی
در روانشناسی، شخصیت به مجموعهای از ویژگیها و خصوصیات رفتاری، عاطفی و ذهنی یک فرد اطلاق میشود که نشاندهنده نحوه عملکرد و تعامل او با دیگران و محیط اجتماعی است. شخصیت فرد توسط عوامل ژنتیکی، محیطی و تجربههای زندگی او شکل میگیرد. تعریف شخصیت در روانشناسی به دستهبندی و توصیف الگوهای مختلف رفتاری و ذهنی فرد برمیگردد که به تعداد زیادی از ویژگیها و خصوصیات او پرداخته و مطالعه میشود.
عوامل موثر در شکل گیری شخصیت افراد چیست؟
شکلگیری شخصیت فرد تحت تأثیر عوامل ژنتیک، محیطی و روانشناختی قرار میگیرد. در زیر به برخی از عوامل مؤثر بر شکلگیری نوعی از شخصیت در افراد اشاره خواهیم کرد.
- ژنتیک: وجود عوامل ژنتیکی در تعیین شخصیت فرد نقش بهسزایی دارد. تحقیقات نشان داده است که برخی از ویژگیهای شخصیتی مانند تحمل به استرس، خجالت، سطح انگیزش و همدلی به طور قابل ملاحظهای تحت تاثیر ژنتیک قرار دارند.
- محیط: محیط زندگی و تجربیات فرد نیز نقش بسزایی در شکلگیری شخصیت او دارد. تجربیات کودکی، روابط خانوادگی، تعاملات اجتماعی، تحصیلات و شغل افراد میتوانند شخصیت آنها را تحت تاثیر قرار دهند.
- فرایندهای روانشناختی: فرآیندهای روانشناختی مانند اعتقادات، انگیزهها، احساسات و رفتارهای فرد نقش مهمی در شکلگیری شخصیت فرد دارند. برای مثال، اعتقادات و انگیزههای فرد ممکن است بر روابط او با دیگران و نحوه تعامل با محیط اطراف تاثیر گذار باشند.
- تجربههای زندگی: تجربههای زندگی فرد نقش بسزایی در شکلگیری شخصیت او دارند. تجربههای مثبت و منفی، موفقیتها و شکستها، تجربههای درسآموز و تغییرات زندگی ممکن است شخصیت فرد را به شکل قابل ملاحظهای تحت تاثیر قرار دهند.
باتوجهبه این عوامل، شکلگیری شخصیت فرد یک فرآیند پیچیده است که تحت تاثیر ژنتیک، محیط و فرآیندهای روانشناختی قرار دارد. همچنین، این عوامل ممکن است با گذشت زمان و تجربههای جدید فرد تغییر کنند و شخصیت او را در طول زمان شکل دهند.
معروفترین دسته بندی تیپ های شخصیتی
در حال حاضر، برای دستهبندی تیپهای شخصیتی انسان از مدلهای روانشناسی مختلف استفاده میشود که براساس تئوریها و تحقیقات روانشناسی توسعه یافتهاند. یکی از معروفترین مدلهای دستهبندی تیپ های شخصیتی، مدل(MBTI (Myers-Briggs Type Indicator است که زوجهایی از ابعاد مختلف را برای دستهبندی شخصیت ارائه میدهد. علاوه بر MBTI، مدل پنج عاملی (Big Five) یکی دیگر از مدلهای معروف برای دستهبندی تیپ های شخصیتی است که مبتنی بر پنج عامل اصلی است. این دستهبندیها به افراد کمک میکند تا بهتر به خودشناسی برسند و درک بهتری از رفتارها و تمایلات خود و دیگران پیدا کنند. این دستهبندیها معمولاً به عنوان یک ابزار برای بهبود روابط، موفقیت حرفهای، و توسعه فردی استفاده میشوند. در ادامه این مقاله به طور مفصل به بررسی این دو مدل دسته بندی میپردازیم و هرکدام را توضیح خواهیم داد.
مدل MBTI از انواع دستهبندی تیپهای شخصیتی
مدل MBTI یا Myers-Briggs Type Indicator یکی از معروفترین و پراستفادهترین مدلهای دستهبندی تیپ های شخصیتی است که بر اساس تئوریهای روانشناسی توسعه یافته است. این مدل ابتدا توسط دو روانشناس، کاترین کوک بریگز و ایزابل بریگز مایرز، در دهه 1940 میلادی توسعه داده شد. نام MBTI از نام خانوادگی این دو روانشناس گرفته شده است.
مدل MBTI بر اساس چهار ابعاد اصلی شخصیتی تقسیمبندی میشود و هر کدام از این ابعاد دو گزینه مقابل دارند که با هم ترکیب شده، 16 تا از انواع شخصیت مختلف را تشکیل میدهند. این چهار ابعاد عبارتند از:
- تمایل به بیرون گرا یا درون گرا (Extraversion – Introversion): افراد بیرون گرا، به جذب انرژی از بیرون و تعامل با دیگران علاقه دارند، در حالی که افراد درون گرا، به جذب انرژی از درون خود و تنهایی علاقه دارند.
- حساسیت به اطلاعات و دادهها (Sensing – Intuition): افراد حساس به جزئیات و واقعیتهای قابل مشاهده هستند (Sensing)، درحالیکه افراد با حساسیت به تصورات و الگوهای ذهنی (Intuition)، به دیدگاههای خلاقانه و آیندهنگر علاقه دارند.
- تصمیمگیری بر اساس منطق یا احساس (Thinking – Feeling): افراد تصمیمگیری خود را بر اساس منطق و استدلال منطقی (Thinking) میکنند، در حالی که افراد با تصمیمگیری بر اساس احساس و ارزشهای شخصی (Feeling)، به نظرات و احساسات خود اولویت میدهند.
- سازماندهی و برنامهریزی یا انعطاف پذیری (Judging – Perceiving): افراد سازمانده و منظم (Judging)، به برنامهریزی و تصمیمگیری محکم علاقه دارند، درحالیکه افراد با رفتار انعطافپذیر (Perceiving)، به تجربه و فرصتهای جدید علاقه دارند.
با ترکیب این چهار ابعاد، 16 نوع شخصیت مختلف در مدل MBTI به وجود میآید که هر کدام ویژگیهای منحصر به فرد خود را دارند. به طور خلاصه، MBTI نوعهای شخصیتی مانند ISTJ، ESTP، INFJ، ENFP و… را شناسایی میکند که هر کدام با الگوهای رفتار و تمایلات خاص خود شناخته میشوند.
مدل پنج عاملی یا Big Five
مدل پنج عاملی یا Big Five همچنین به آن پنج عامل شخصیتی (Five Factor Model) نیز گفته میشود، یکی از معروفترین و پراستفادهترین مدلهای دستهبندی تیپ های شخصیتی است که بر اساس پنج عامل اصلی شخصیت تقسیمبندی میشود.
- خوشبینی (Extraversion): این عامل مرتبط با سطح انرژی، فعالیت، اجتماعی بودن و تلاش برای تحقق اهداف است. افراد خوشبین، عموماً خوشحال، فعال و اجتماعی هستند.
- روان پریشی (Neuroticism): این عامل نشاندهنده سطح استرس، نگرانی، ناراحتی و عصبانیت است. افراد با روان پریشی بالا، به طور معمول دچار استرس و نگرانی زیاد هستند.
- بازده گرایی (Conscientiousness): این عامل مربوط به سطح سازماندهی، دقت، مسئولیتپذیری و تعهد به کار است. افراد با بازده گرایی بالا، عموماً منظم، دقیق و مسئولیتپذیر هستند.
- دلسوزی (Agreeableness): این عامل نشان دهنده سطح صمیمانه بودن، همدلی، تعامل خوب با دیگران و توجه به نیازهای دیگران است. افراد دلسوز، معمولاً صمیمانه، مهربان و دوستدار هستند.
- تجربهپذیری (Openness to Experience): این عامل مرتبط با سطح خلاقیت، تنوع، تجربهپذیری و پذیرش تغییرات است. افراد با تجربهپذیری بالا، عموماً خلاق، بازخوردگیر و علاقهمند به تجربههای جدید هستند.
تاریخچه مدل Big Five به دهه 1930 میلادی بازمیگردد که روانشناسان مختلف، از جمله گوردون آلپورت (Gordon Allport) و روبرت مککرای (Raymond Cattell)، به بررسی و تحقیق در حوزه شخصیت شناسی پرداختند و این پنج عامل اصلی شخصیت را شناسایی کردند.
مدل Big Five به طور کامل تلاش میکند تا تمام جنبههای شخصیت را در پنج عامل اصلی خود شامل شود و به همین دلیل گستردهترین و جامعترین مدل در زمینه شخصیتشناسی است. این مدل به عنوان یک ابزار قابل استفاده در مطالعات روانشناسی، روابط بین فرد و سازمان، روابط بین فرد و فرد، و حتی در زمینههای مختلف اجتماعی-روانشناسانه دستخوش استفاده قرار میگیرد.
آیا زنان و مردان در تیپ شخصیتی متفاوتاند؟
تحقیقات نشان داده است که در برخی از تیپ های شخصیتی مانند مدل MBTI و Big Five، تفاوتهایی بین زنان و مردان وجود دارد. اما این تفاوتها ممکن است در هر یک از این تیپها متفاوت باشد و به عوامل مختلفی مانند فرهنگ، جنسیت، تربیت و تجربههای فردی بستگی داشته باشد.
به عنوان مثال، در MBTI، بر اساس تحقیقات، زنان به طور معمول به تیپهای شخصیتی مانند INFJ و ENFJ تمایل بیشتری دارند. در حالی که مردان به تیپهای مانند ISTJ و ENTJ بیشتر جذب میشوند. در مدل Big Five نیز، برخی از تحقیقات نشان داده است که زنان به طور معمول در بازده گرایی (Conscientiousness) و دلسوزی (Agreeableness) بالاتر از مردان هستند، در حالی که مردان ممکن است در خوشبینی (Extraversion) و روان پریشی (Neuroticism) بالاتر از زنان باشند.
به هر حال، تفاوتهای شخصیتی بین زنان و مردان نباید به عنوان قضایای قطعی در نظر گرفته شوند و هر فرد ممکن است ترکیب منحصر به فردی از ویژگیهای شخصیتی داشته باشد. همچنین، تجربهها، محیط و شرایط زندگی هر فرد نقش مهمی در شکلگیری شخصیت او دارد.
اهمیت شخصیت شناسی
شناخت نوع شخصیت فرد اهمیت بسیار زیادی دارد و در بسیاری از زمینهها و جنبههای زندگی میتواند تأثیرگذار باشد. در زیر به برخی از کاربردها و اهمیتهای شناخت آن اشاره میکنیم.
- بهبود روابط شخصی: شناخت نوع شخصیت خود و دیگران میتواند به بهبود روابط شخصی کمک کند. با درک شخصیت خود و شناخت نقاط قوت و ضعف خود. میتوانید بهتر با دیگران ارتباط برقرار کنید و درگیریهای احتمالی را کاهش دهید.
- موفقیت در حرفه: شناخت نوع شخصیت فرد میتواند به افراد کمک کند تا شغل مناسب و مطابق با ویژگیهای شخصیتی خود را پیدا کنند. همچنین، با شناخت الگوهای رفتاری و تمایلات خود، میتوانید بهبود کارآمدی و عملکرد در حرفه خود را تحقق بخشید.
- مدیریت استرس و اضطراب: همچنین شناخت شخصیت میتواند به افراد کمک کند تا بهتر با استرس و اضطراب کنار بیایند. با درک نقاط ضعف و قوت خود میتوانید راههای مؤثر برای مدیریت استرس و اضطراب را پیدا کنید.
- توسعه فردی: تشخیص نوع شخصیت میتواند به توسعه فردی کمک کند و افراد را در جهت بهبود خودشناسی و رشد شخصی هدایت کند.
- بهبود کیفیت زندگی: با شناخت نوع شخصیت خود، میتوانید بهبود کیفیت زندگی خود را تحقق بخشید، زیرا میتوانید رفتارها و تصمیمات خود را بر اساس ویژگیهای شخصیتی خود تنظیم کنید.
به طور کلی، شناخت نوع شخصیت فرد به افزایش خودآگاهی، بهبود روابط، توسعه فردی، و بهبود کارآمدی در زندگی شخصی و حرفهای کمک میکند.
بیشتر بخوانید:
اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت تجزیهای DID
اختلال شخصیت ضد اجتماعی ASPD و علائم آن
چگونه میتوان تیپ شخصیتی افراد را تشخیص داد؟
تشخیص تیپ شخصیتی افراد میتواند از طریق مختلف روشها و ابزارهای روانسنجی و تحلیلی انجام شود. در ذیل به برخی از روشهای رایج برای تشخیص انواع شخصیت افراد اشاره میکنیم.
- آزمونهای شخصیتی: استفاده از آزمونهای معروف مانند MBTI (Myers-Briggs Type Indicator) یا آزمون Big Five برای تعیین تیپ شخصیتی مورد نظر است. این آزمونها به سوالاتی درباره رفتارها، احساسات، و عقاید فرد پاسخ میدهند و نوع شخصیتی او را مشخص میکنند.
- مصاحبههای روانشناختی: در این روش، از تکنیکهای مصاحبه روانشناختی استفاده میشود تا به طور مستقیم از فرد در مورد رفتارها، اعتقادات، و ارزشهایش سوال شود تا نوع شخصیت او شناسایی شود.
- مشاهده رفتاری: مشاهده رفتارها و واکنشهای فرد در مواقع مختلف میتواند نشاندهنده تیپ شخصیتی او باشد. این روش باید با دقت صورت بگیرد و نیاز به تحلیل عمیق و صحیح دارد.
- مطالعه خودآگاهی: فرد میتواند خودش با مطالعه تیپهای شخصیتی مختلف و باتوجهبه ویژگیهای خود به تشخیص آن برسد.
باتوجهبه این روشها و دقت در تحلیل و تفسیر نتایج. میتوان به شناخت بهتری از تیپ شخصیتی خود و دیگران دست یافت.
برای انجام آزمونها و مطالعه شخصیتی میتوانید از چند منبع مختلف استفاده کنید که به شما کمک زیادی میکنند تا تیپ شخصیتی خودتان را بهتر بشناسید.
آزمونهای شخصیتی آنلاین
تست های شخصیت شناسی معتبر ابزارهایی هستند که به شما کمک میکنند تا بهترین نسخه خود را بشناسید و به درک کاملی از ویژگی های شخصیتی خود دست یابید.
- Truity – The Big Five Personality Test:
یک آزمون آنلاین کامل بر اساس مدل بزرگ پنج عامل شخصیتی (Big Five) که به شما کمک میکند تا ویژگیهای مهم شخصیتی خود را بررسی کنید.
- 16Personalities (MBTI):
آزمون MBTI بر اساس 16 دستهی تیپ شخصیتی است که با پاسخ به سوالات مختلف، میتوانید تیپ شخصیتی خود را مشخص کنید.
در مورد آزمون های شخصیتی آنلاین، این دو مورد معروفترین و محبوبترین از میان انبوهی از آنان است که به شما معرفی شد.
- تست شخصیت NEO
پرسشنامه NEO ابزاری است که در اصل بر اساس سه عامل اصلی روان رنجورخویی، برونگرایی و گشودگی به تجربه نامگذاری شده است، ولی در نسخه اصلاح شده این ابزار دو عامل توافق پذیری و وظیفه شناسی نیز به علاوه 30 مورد دیگر ارزیابی می شود. صفات خاصی که در هر یک از این عوامل وجود دارند، در تحقیقات روانشناسی استفاده می شوند.
ثبت نام: دوره نمرهگذاری و تفسیر تست NEO
- پرسشنامه شخصیت HEXACO-Revised (HEXACO-PI-R)
این پرسشنامه برای اندازه گیری شش بعد شخصیت بر اساس مدل HEXACO استفاده می شود. این شش بعد شامل عواملی هستند که با BIG FIVE و 2 عامل صداقت- فروتنی مطابقت دارند. این پرسشنامه در تحقیقات روانشناسی به کار می رود و می تواند برای ارزیابی شخصی نیز استفاده شود.
- پرسشنامه شخصیت چند مرحله ای مینه سوتا (MMPI)
این پرسشنامه جهت ارزیابی علائم بیماری های روانی و ویژگی های شخصیتی ناسازگار استفاده می شود. آخرین نسخه (MMPI-2-RF) شامل : مقیاسهای مربوط به پرخاشگری، اجتناب اجتماعی، شک به خود و سایر مشکلات خاص، و همچنین مقیاسهایی برای عوامل گستردهتر و فراگیر است. MMPI کاربرد گسترده ای دارد من جمله در تحقیقات ، در حوزه مراقبت از سلامت روان، ارزیابی های پزشکی قانونی و ارزیابی نامزدهای مشاغل مربوط به ایمنی عمومی استفاده می شود.
ثبت نام: دوره نمره گذاری و تفسیر تست mmpi
- چکلیست روانپریشی خرگوش نسخه اصلاحشده (PCL-R)
ابزاری است برای اندازهگیری ویژگیهای روانپریشی، مانند تکانشگری، فقدان احساس پشیمانی یا احساس گناه. که برای مجرمان جنایی یا افراد دیگری که در محیطهای پزشکی قانونی هستند طراحی شده است. برخلاف سایر آزمونهای شخصیت که شامل پرسشنامههای خود گزارشی هستند، این ارزیابی از طریق مصاحبه توسط یک متخصص روانشناسی بالینی انجام میشود.
- پرسشنامه شخصیت روانپریشی اصلاحشده (PPI-R)
مانند چکلیست Hare، برای ارزیابی سطوح ویژگیهای روانپریشی یک فرد طراحی شده است، با این تفاوت که این چک لیست برای افراد غیر مجرم ساخته شده و بصورت پرسشنامه است.
- پرسشنامه شخصیت خودشیفته (NPI)
این پرسشنامه به طور خاص برای ارزیابی سطح خودشیفتگی یک فرد، اغلب در یک زمینه تحقیقاتی، استفاده میشود، اگرچه میتواند برای خود ارزیابی نیز استفاده شود. البته لازم به ذکر است NPI برای تشخیص اختلال شخصیت خودشیفته، که بر اساس معیارهای DSM-V است، استفاده نمی شود.
- پرسشنامه شخصیت هوگان (HPI)
این پرسشنامه بر اساس مدل پنج عاملی تعبیه شده . از این پرسشنامه جهت پیش بینی عملکرد افراد در محیط های کاری استفاده می شود. مقیاس های HPI بر اساس ویژگی های مرتبط با مسائل کار مانند جاه طلبی، جامعه پذیری و حساسیت بین فردی سازماندهی شده است.
- شاخص سنخ مایرز بریگز (MBTI)
این ابزار به افراد یک «سنخ» روانشناختی اختصاص میدهد که این سنخ در چهار حرف از این هشت حرف خلاصه میشود: برونگرایی (E) یا درونگرایی (I). حس کردن (S) یا شهودی (N)؛ تفکر (T) یا احساس (F)؛ و قضاوت (J) یا ادراک (P). از ترکیب این موارد 16 نوع سنخ ایجاد میشود مانند ENTJ یا ISFP. MBTI
به طور گسترده در تجارت مورد استفاده قرار می گیرد – مانند ارزیابی کارکنان – و نسخه های غیر رسمی آن برای استفاده شخصی نیز قابل استفاده هستند. از محدودیت هایی که دانشمندان برای این پرسشنامه ذکر میکنند میتوان به این مورد اشاره کرد که این ابزار با معرفی “سنخ ها” تفاوت های شخصیتی بین افراد را بیش از حد ساده می کند.
- تیپ شخصیتی DISC
به مجموعهای از ارزیابیهای شخصیتی گفته میشود که به افراد یکی از چهار سنخ یا ترکیبی از سنخ ها را اختصاص میدهد که عبارتند از: تسلط (D)، تأثیر (I)، ثبات (S) و وظیفهشناسی (C). مانند Myers-Briggs.
- تست رورشاخ
یکی از تستهای مشهور و معتبر شناخته شده، تست رورشاخ (Rorschach) است. این تست به عنوان یکی از ابزارهای ارزیابی شناخت مورد استفاده در ایجاد تصویری از ویژگیهای شخصیتی فرد شناخته میشود. در این مقاله به معرفی تست رورشاخ، تاریخچه آن، روش اجرا و کاربردهای مختلف آن پرداخته خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
انواع تست روانشناسی و کاربرد آنها
کتب و منابع مفید برای مطالعه شخصیتی
مطالعه کتب و منابع مفید در زمینه شخصیتشناسی، به شما کمک میکند تا به شناخت عمیقتری از خود و دیگران بپردازید و روابط سالم تری برقرار کنید. در زیر به چند مورد کتاب فوقالعاده در این زمینه اشاره کردهایم.
- “شناخت خود” اثر کارل یونگ:
این کتاب به شما کمک میکند تا از روی نظریههای روانشناسی عمیقتر با شخصیت خود آشنا شوید.
- “ارزشهای شخصیتی” اثر رالف کی. وایت:
این کتاب به شما درک بهتری از ارزشها و ویژگیهای شخصیتی خود بخشیده و به رشد شخصیتی شما کمک میکند.
- “تحول خود” اثر کارل راجرز:
این کتاب به شما کمک میکند تا روابطتان با خود و دیگران را بهبود بخشیده و در مسیر موفقیت و رشد شخصی پیش بروید.
مطالعه این منابع در زمینه شناخت خود و شخصیت خود به شما امکان میدهد تا با دقت به خودتان نگاه کنید و بهبودی در زندگی شخصی و حرفهای خود داشته باشید.
وبسایتهای پر محتوا
در دنیای امروزی، شناخت خود و دیگران از اهمیت بینظیری برخوردار است. وبسایتهای متعددی وجود دارند که با ارایه مطالب مفید و جذاب در این زمینه به شما کمک میکنند.
- Psychology Today:
یک منبع آنلاین حاوی مقالات و اطلاعات مفید در زمینهٔ شخصیتشناسی و روانشناسی است.
- Verywell Mind:
منبع دیگری که مقالات و منابع مفیدی در زمینه شخصیتشناسی ارائه میدهد.
مطالعه و تحلیل در مورد تیپ شخصیتی خودتان میتواند به درک بهتر از خودتان و دیگران و بهبود روابط شما کمک کند.
امیدوارم این منابع به شما کمک کنند تا بهترین نسخه از خودتان را کشف کنید!
دوره های روانشناسی مرتبط دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران:
دوره نمرهگذاری و تفسیر تست NEO
دوره نمره گذاری و تفسیر تست mmpi
سخن پایانی
تحقیقات جدید در زمینه شخصیت و انواع شخصیت در روانشناسی نشان دادهاند که شخصیت به طور کلی به مجموعهای از ویژگیها و رفتارهای فرد ارتباط دارد که در مواجهه با مختلف وضعیتها آشکار میشود. عواملی چون اندازهگیری ژنتیکی، تجربههای زندگی، و تعاملات اجتماعی در شکلگیری آن نقش اساسی دارند.
دو مدل شناختی برجسته در این زمینه شامل مدل MBTI و Big Five به منظور توصیف و سنجش شخصیت استفاده میشوند. شناخت نوع شخصیت فرد به عنوان بخشی اساسی از رشد و خودشناسی اهمیت زیادی دارد. تفاوتهایی نیز بین تیپهای شخصیتی زنان و مردان وجود دارد که نشاندهنده تأثیر عوامل مختلف بر شکلگیری شخصیت است. این تحقیقات نهتنها به شناخت بهتر خودمان کمک میکنند بلکه در ارتباطات و روابط اجتماعی نیز نقش مهمی دارند.
بیشتر بخوانید: