اختلال چند شخصیتی، اختلالی کاملا واقعی است که در آن فرد چند هویت و شخصیت جداگانه دارد.
اگر فیلم سایکو از هیچکاک را دیده باشید، اختلال چند شخصیتی را به طور اجمالی می‌شناسید. در واقع این مورد از اختلالات روانی مورد علاقه کارگردان‌های سینماست و فیلم‌های زیادی درباره آن ساخته شده است. اگرچه ممکن است چند شخصیتی بودن تخیلی بنظر برسد، اما باید بدانید که اختلالی کاملا واقعی است. البته در این فیلم‌ها اغراق زیادی وجود دارد؛ چراکه تمام افراد مبتلا به اختلال هویت تجزیه قاتل سریالی نیستند. اگر دوست دارید تصویر واقع بینانه‌تری از این اختلال بدست آورید و آن را به خوبی بشناسید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
اختلال چند شخصیتی چیست؟
اختلال هویت تجزیه یا DID، یک وضعیت پیچیده روانشناسی است که سابقا به عنوان اختلال چند شخصیتی شناخته می‌شد. این اختلال شکل شدیدی از تجزیه است. فرآیندی روانی که ارتباط بین افکار، خاطرات، احساسات، اعمال و حس هویت را قطع می‌کند. اختلال هویت تجزیه، به عنوان یک مکانیسم سازگاری در نظر گرفته می‌شود. در واقع فرد خود را از موقعیت یا تجربه‌ای که بسیار خشن، تروماتیک یا دردناک است جدا می‌کند تا بتواند به زندگی خود ادامه دهد.
افرادی که دچار اختلال چند شخصیتی هستند، 2 یا چند هویت جداگانه دارند که جایگزین نامیده می‌شوند. هر هویت در زمان متفاوت کنترل رفتار را به عهده می‌گیرد. هر یک از انواع شخصیت تاریخچه شخصی، صفات و علایق منحصر به خود را دارد. اختلال هویت تجزیه می‌تواند به ایجاد حفره‌هایی در حافظه یا توهم منجر شود. یعنی تشخیص این‌که چه چیزی واقعی است و چه چیزی نه، برای فرد بسیار دشوار است.
تمام افراد اختلال چند شخصیتی را به یک شکل تجربه نمی‌کنند. برای برخی، شخصیت‌ها سن، جنسیت یا نژاد متفاوتی دارند. حتی ممکن است طرز ایستادن و صحبت کردن و لباس پوشیدن آن‌ها نیز فرق داشته باشد. در بعضی از موارد نیز ممکن است هویت‌های دیگر فرد تخیلی یا حتی حیوانات باشند. زمانی که شخصیت فرد تغییر می‌کند، کنترل افکار و رفتار به دست هویت جدید سپرده می‌شود. این تغییر ممکن است در طول ثانیه‌ها، دقایق یا روزها رخ دهد. در معدودی از موارد ممکن است شخص تا 100 شخصیت متمایز نیز داشته باشد.
علائم اختلال چند شخصیتی
به طور کلی اختلال چند شخصیتی به وسیله دو یا چند هویت گسسته یا حالت‌های شخصیتی شناخته می‌شود که کنترل رفتار فرد را در دست دارند. همچنین در DID یک ناتوانی برای به یاد آوردن اطلاعات شخصی وجود دارد. این اطلاعات غیر قابل دسترس‌تر از آن هستند که عنوان فراموشی صرف روی آن‌ها گذاشته شود. علاوه‌بر این، اختلال چند شخصیتی شامل حافظه‌های کاملا متمایز می‌شود که ممکن است نوسان داشته باشد. یعنی هر شخصیت حافظه و خاطرات مختص به خود را دارد.
بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی یا DSM 5، معیارهایی وجود دارد که طبق آن می‌توان اختلال هویت تجزیه را تشخیص دارد. در ادامه این معیارها را به طور کامل شرح می‌دهیم.
دو یا چند هویت متمایز که هر کدام از آن‌ها الگوی متفاوت و منحصر به فردی از ادراک، ارتباط و نحوه اندیشیدن درباره محیط و خود را دارند.
- ممکن است فراموشی نیز اتفاق بیفتد. یعنی حفره‌ای در یادآوری رویدادهای روزمره، اطلاعات مهم شخصی و رویدادهای تروماتیک وجود دارد.
- فرد باید بخاطر اختلال دچار مشکلات عملکردی در یک یا چند حوزه مهم زندگی شده باشد.
- اختلال نباید بخشی از هنجار فرهنگی یا رسوم مذهبی باشد.
- علائم نباید به دلیل وضعیتی جسمی یا سوء مصرف مواد بوجود آمده باشد.
- علاوه‌بر این معیارها، ممکن است فرد دچار اختلال چند شخصیتی علائمی مثل اضطراب، هذیان، افسردگی، سوء مصرف مواد و افکار خودکشی و خود آسیب زنی نیز نشان دهد.
علت بوجود آمدن اختلال چند شخصیتی
دلیل عمده اختلال هویت تجزیه پاسخ روانشناختی به یک فشار روانی بین فردی و محیطی است که معمولا در کودکی و سنین پایین اتفاق افتاده است. در واقع غفلت عاطفی یا سوءاستفاده از کودک با تحول شخصیت او تداخل می‌کند. 99 درصد از افرادی که دچار این اختلال هستند، در کودکی سابقه تروماهای مکرر، شدید و حتی تهدید کننده زندگی و سلامت را دارند. معمولا این رویدادهای تروماتیک پیش از 6 سالگی اتفاق افتاده است. سابقه سوء استفاده جنسی و جسمی نیز در بین این بیماران بسیار زیاد دیده می‌شود.
البته اختلال DID حتی در صورت غفلت و سوء استفاده عاطفی توسط والدین در سنین حساس کودکی نیز اتفاق می افتد. مطالعات نشان داده است در خانواده‌هایی که والدین ترسناک و غیر قابل پیش‌بینی هستند، ممکن است کودکان دچار هویت تجزیه‌ای شوند. به طور کلی تروماهایی که با اختلال چند شخصیتی در ارتباط هستند شامل سوء استفاده جسمی، روانی یا جنسی، تصادف، فاجعه طبیعی، جنگ‌های نظامی و یا قربانی یک جنایت بودن می‌شود.
تشخیص اختلال هویت تجزیه
تشخیص اختلال هویت تجزیه زمان زیادی می‌برد. متخصصین سلامت روان حدود 7 سال افراد دچار اختلالات تجزیه‌ای را زیر نظر می‌گیرند تا بتوانند تشخیص اختلال چند شخصیتی را بگذارند. این تاخیر بخاطر شباهت بسیاری از علائم تجزیه‌ای به سایر اختلالات روانشناختی است. در واقع بسیار از بیماران اختلال هویت تجزیه، دچار اختلالات دیگری مثل اختلالات شخصیت بخصوص اختلال شخصیت مرزی، افسردگی و اضطراب نیز هستند.
برای تشخیص DID تست مشخصی وجود ندارد. روانشناس علائم کنونی و تاریخچه شخصی فرد را بررسی می‌کند. همچنین ممکن است آزمایش‌هایی را توصیه کند که دلایل جسمی ممکن مثل آسیب مغزی رد شود. علائم اختلال هویت تجزیه معمولا بین سنین 5 تا 10 سالگی خود را نشان می‌دهد. با این حال ممکن است نشانه‌ها از چشم والدین، معلم و متخصصین سلامت پنهان بماند. در اکثر مواقع این اختلال با سایر مشکلات یادگیری یا رفتاری اشتباه گرفته می‌شود. به همین دلیل اختلال هویت تجزیه معمولا تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود.
بیشتر بخوانید: افراد مبتلا به اختلال شخصیت خوشه b
درمان اختلال چند شخصیتی
درمان قطعی برای اختلال چند شخصیتی وجود ندارد و این اختلال تا آخر عمر همراه بیشتر افراد می‌ماند. با این وجود ترکیبی از روش‌های درمانی مختلف می‌تواند علائم را کاهش دهد. فرد می‌تواند یاد بگیرد که کنترل بیشتری روی رفتار خود داشته باشد. به مرور زمان، عملکرد او در کار، تحصیل و جامعه بهتر می‌شود. هیچ درمان رسمی و پروتکل مشخصی برای اختلال هویت تجزیه نیست. با این وجود روش‌های درمانی موثری برای کاهش علائم هستند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
روان درمانی؛ از روانکاوی تا درمان شناختی رفتاری
روان درمانی موثرترین درمان برای اختلال هویت تجزیه است. هدف این روش درمان، صحبت کردن درباره خاطرات دردناک، مدیریت کردن تغییرات ناگهانی در رفتار و یاد گرفتن مکانیسم‌های سازگاری جدید است. یکی از انواع روان درمانی که در این وضعیت بسیار تاثیر دارد، روانکاوی است. این رویکرد بر درک بهتر جنبه‌های ناخودآگاهی که منجر به تجزیه شده است، تمرکز می‌کند. درمان شناختی رفتاری نیز به فرد کمک می‌کند که تروماهای گذشته را هضم و با الگوهای منفی رفتار مقابله کند.
بیشتر بخوانید:
مداخله درمانی چیست و چه انواعی دارد؟
درمان به وسیله هیپنوتیزم؛ بحث برانگیز اما موثر
هیپنوتیزم یک مداخله درمانی است که از سال 1800 برای درمان اختلالات تجزیه‌ای استفاده می‌شود. افرادی که علائم آن‌ها شدیدتر است هیپنوتیزم پذیری بیشتری دارند. به همین دلیل نرخ موفقیت این روش درمانی در آن‌ها بالاتر است. هیپنوتیزم باید در ترکیب با روان درمانی استفاده شود تا تاثیر بیشتری روی فرآیند درمانی بگذارد. این روش می‌تواند کمک کند تا هویت‌های مختلف در فرد دچار اختلال چند شخصیتی با یکدیگر ترکیب شوند. البته این اتفاق زمانی می‌افتد که فرد از طریق روان درمانی توانسته باشد تروما را هضم کند.
حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم
از روش حساسیت زدایی برای کاهش و مدیریت استرس و پریشانی همراه خاطرات تروماتیک استفاده می‌شود. این روش درمانی، سودمندی زیادی در درمان ترومای عاطفی دارد. عاملی که زیربنای اختلال چند شخصیتی به شمار می‌رود. تحقیقات نشان داده است که حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم، برای کاهش هیجانات منفی و تجربه مجدد خاطرات آزاردهنده موثر است. این درمان در نهایت باعث ادغام خاطرات زندگینامه‌ای فرد می‌شود و علائم تجزیه ای را کاهش می‌دهد.
طرحواره درمانی؛ اصلاح چارچوب فکری منفی
طرحواره چارچوبی است که نحوه تفسیر افراد درباره تجربه‌هایشان را تعیین می‌کند. تجربیات تروماتیک در افراد دچار اختلال هویت تجزیه، منجر به تشکیل طرحواره های منفی می‌شود. همچنین در این افراد مکانیسم‌های سازگاری مفید وجود ندارد. طرحواره درمانی به فرد کمک می‌کند که آگاهی بیشتری نسبت به خاطرات کودکی، احساسات بدنی و باورهای همراه آن بدست آورد. علاوه‌بر این، طرحواره‌های منفی‌ای را که منجر به علائم تجزیه می‌شود نیز بهبود می‌بخشد.
آیا می‌توان از اختلال چند شخصیتی پیشگیری کرد؟
هیچ راهی وجود ندارد که بتوانیم به طور قطعی از اختلال چند شخصیتی پیشگیری کنیم. با این حال تشخیص به موقع و در سنین پایین می‌تواند به اثربخشی بیشتر درمان و کاهش علائم کمک کند. والدین، معلمان و متخصصین سلامت باید مراقب علائم اختلال در کودکانی که دچار تروما شده‌اند، باشند. درمان بلافاصله بعد از رخ دادن تروما و سوء استفاده، می‌تواند از پیشروی اختلال جلوگیری کند.
سخن پایانی
اختلال چند شخصیتی یا اختلال هویت تجزیه وضعیتی است که در آن فرد دچار گسستگی در هویت خود می‌شود. در واقع فرد چند شخصیت پیدا می‌کند که ویژگی‌ها و حتی حافظه شخصی متفاوتی دارند. این هویت‌ها در زمان‌های متفاوت کنترل افکار و رفتار فرد را در دست می‌گیرند. علت اختلال هویت تجزیه، تجربیات تروماتیک و سوء استفاده جسمی، جنسی یا عاطفی در سنین کودکی است. این اختلال هیچ درمان قطعی ای ندارد. با این حال با استفاده از روش‌هایی مثل روان درمانی، هیپنوتیزم، حساسیت زدایی و طرحواره درمانی می‌توان علائم را کاهش داد.
بیشتر بخوانید:
7 نشانه اختلال شخصیت ضد اجتماعی
دوره های روانشناسی مرتبط دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران ویژه درمانگران و روانشناسان:
دوره CBT (درمان شناختی رفتاری)
