روانشناسی علمی نسبتا جدید است که به مطالعه تجربی ذهن و رفتار انسان می‌پردازد. شاید یکی از جذا‌ب‌ترین تعریف‌ها از روانشناسی برای زیگموند فروید باشد. او در جایی از نوشته‌هایش به زیبایی تمام می‌گوید: فردی چون من، بدون یک موضوع مورد علاقه، بدون یک شور سوزان، بدون یک فرمانروای خودکامه درونی نمی تواند زندگی کند. من فرمانروای خودکامه خود را یافته‌ام و برای خدمت به او هیچ حد و مرزی نمی‌شناسم. نامش روانشناسی است! علم روانشناسی علم مطالعه رفتار و رفتارهای روانی و شاید چیزی فراتر از این‌هاست. اگر دوست دارید با این علم جذاب و کاربردی آشنا شوید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
معرفی علم روانشناسی
روانشناسی علمی نسبتا جدید است که در طول 150 سال اخیر پیشرفت‌های زیادی داشته است. بر اساس تعریف انجمن سایکولوژی آمریکا، علم روانشناسی در واقع مطالعه تجربی ذهن و رفتار است. روانشناسی علمی چند وجهی محسوب می‌شود که زیر شاخه‌های زیادی مثل تحول و رشد انسان، ورزش، سلامت، بالینی، رفتار اجتماعی و فرآیندهای شناختی است. ناگفته نماند که روانشناسی برای تایید نظریه‌های خود از روش‌های تجربی و علمی استفاده می‌کند. این با تصوری که عموم مردم از این حوزه دارند، کیلومترها فاصله دارد.
علم روانشناسی اهداف بسیار زیادی دارد. اولین هدف این علم، توصیف یک رفتار یا فرایند شناختی است. این می‌تواند به محققین کمک کند قوانین کلی برای رفتار انسان تعیین کنند. زمانی که محقق قوانین کلی رفتار را مشخص کرد، نوبت به توضیح این می‌رسد که چگونه و چرا این رفتار رخ می‌دهد. روانشناسان نظریه هایی را مطرح می‌کنند که می‌تواند یک رفتار را توضیح دهد.
یکی دیگر از اهداف مهم سایکولوژی یا روانشناسی، توانایی پیش‌بینی رفتارهای بعدی بر اساس یافته‌های تحقیقات تجربی است. اگر یک پیش‌بینی تایید نشود، پس توضیحی که بر اساس آن پیش‌بینی انجام شده غلط است و باید تغییر کند. زمانی که روانشناسی، رفتار را توصیف کرد، توضیح داد و پیش‌بینی‌ها صورت گرفت، حال می‌توان به تغییر یا کنترل یک رفتار فکر کرد.
انواع روانشناسی
روانشناسی یک حوزه متنوع و گسترده است که مطالعه افکار، رفتار، رشد و شخصیت انسان را در بر می‌گیرد. به دلیل گسترده بودن حوزه مطالعات این علم، زیر شاخه‌های مشخصی از سایکولوژی بوجود آمده‌اند. در ادامه به برخی از حوزه‌های اصلی کاربردی از انواع روانشناسی اشاره می‌کنیم:
- روانشناسی مرضی، مطالعه رفتار غیر طبیعی و آسیب شناسی روانی را در بر می‌گیرد. این حوزه مشخصا بر تحقیق و درمان اختلالات روانی تمرکز می‌کند.
- روانشناسی زیست شناختی مطالعاتی دارد که به دنبال چگونگی تاثیر فرآیندهای زیست شناختی بر ذهن و رفتار هستند.
- روانشناسی بالینی بر ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات روانی تمرکز می‌کند.
- روانشناسی شناختی مطالعه فرآیندهای فکری فرد مثل توجه، حافظه، ادراک، تصمیم گیری، حل مسئله محسوب می‌شود.
- روانشناسی تحولی به بررسی رشد و تحول انسان در طول زندگی در تمامی قسمت‌های توانایی‌های شناختی، اخلاق، عملکرد اجتماعی و… می‌پردازد.
- روانشناسی قانونی، یک حوزه کاربردی است که روی استفاده از تحقیقات روانشناسی در سیستم عدالت قضایی تمرکز دارد.
- روانشناسی صنعتی سازمانی شاخه‌ای است که از مطالعات روانشناسی جهت بهبود عملکرد کاری و فرآیند استخدام استفاده می‌کند.
- روانشناسی شخصیت به درک این‌که چگونه شخصیت رشد می‌کند اهمیت می‌دهد. همچنین بر درک الگوهای فکری، رفتاری و شخصیتی‌ای که در هر شخص منحصر به فرد است، تمرکز دارد.
- روانشناسی اجتماعی همان حوزه‌ای است که به مطالعه رفتار جمعی، تاثیرات اجتماعی بر رفتار فرد، نگرش، تعصب، پرخاشگری و… می‌پردازد.
تمام این حوزه‌ها ویژگی ها و ابزار منحصر به فردی دارند. با این‌حال استفاده از روش‌های علمی و تحقیقات تجربی، وجه مشترک همه آن‌هاست.
روانشناسی از حوزه‌های مختلفی مثل بالینی، شناختی، صنعتی سازمانی، اجتماعی و… تشکیل شده است.پ
می توانید با شرکت در دوره های روانشناسی دانشکده روانشناسی دانشگاه تهران، مهارت های لازم را با مدرک معتبر دریافت کنید.
تاثیر روانشناسی در زندگی
سایکولوژی علمی است که علاوه بر آکادمیک بودن، تاثیرات کاربردی زیادی برای افراد و جامعه دارد. بخش بزرگی از علم روانشناسی خود را وقف تشخیص و درمان بیماری‌های روانی کرده است. با این حال این فقط نوک کوه یخ تاثیرات روانشناسی بر زندگی آدم‌ها است. برخی از روش‌هایی که سایکولوژی با استفاده از آن‌ها به جامعه و افراد خدمت می‌کند شامل موارد زیر می‌شود:
- درک این‌که چرا افراد به این شیوه رفتار می‌کنند را افزایش می‌دهد.
- کمک می‌کند که عوامل تاثیر مختلف گذار بر رفتار و ذهن افراد را بشناسیم.
- درک ما را از مسائلی که سلامت، زندگی روزمره و حال روحی ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بهتر می کند.
- با به کار بردن مفاهیم روانشناسی، تبلیغات و طراحی کالاها را ارتقا می‌بخشد.
- محیط کاری امن‌تر و با کارایی بهتر بوجود می‌آورد.
- به افزایش انگیزه افراد برای رسیدن به اهدافشان کمک می‌کند.
- خلاقیت را افزایش می‌دهد.
روانشناسان از طریق استفاده از روش‌های علمی بی طرف برای درک، توضیح و پیش‌بینی رفتار انسان، این تاثیرات را بر زندگی افراد ممکن می‌کنند. تحقیقات روانشناختی ساختار بالایی دارد. این مطالعات با ساختن یک فرضیه شروع می‌شود و سپس این فرضیه به صورت تجربی آزمایش می‌شود.
دوره های مرتبط دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران:
مکتب‌های مختلف روانشناسی
زمانی که برای اولین بار سایکولوژی به عنوان یک علم مستقل شناخته شد، بحث پیرامون چگونگی توصیف و توضیح ذهن و رفتار انسان نیز آغاز گردید. مکتب‌های مختلف روانشناسی، نماینده نظریه‌های اصلیای است که در علم روانشناسی مطرح شده‌اند. در گذشته روانشناسان فقط با یک مکتب سر و کار داشتند، اما امروزه اکثر آن‌ها دید روانشناختی التقاطی به مسائل دارند. اگر دوست دارید با مکاتب روانشناسی آشنا شوید، با ما همراه باشید.
مکتب ساختارگرایی؛ جایی که همه چیز آغاز شد
ساختارگرایی به عنوان اولین مکتب روانشناسی شناخته می‌شود. این دیدگاه بر شکستن فرآیندهای روانی به اجزای سازنده آن تمرکز دارد. متفکران اصلیای که در گسترش این رویکرد نقش داشتند، ویلهلم وونت و ادوارد تیچنر بودند. ساختارگرایان از تکنیک‌هایی مثل درون نگری استفاده می‌کردند تا فرآیندهای درونی ذهن انسان را تحلیل کنند. اگرچه این روش‌ها به معنی امروزی علمی نبودند، اما ساختارگرایی نقش مهمی در تحول روانشناسی تجربی داشت.
مکتب کارکردگرایی؛ تمرکز بر کارکرد مغز و سازگاری آن
کارکردگرایی به عنوان یک واکنش و انتقاد نسبت به مکتب ساختارگرایی شکل گرفت. این مکتب به شدت تحت تاثیر تحقیقات ویلیام جیمز بود. در واقع در مکتب کارکردگرایی فقط عملکرد مغز و سازگاری‌ها آن اهمیت داشت. کارکردگرایان به جای تلاش برای درک فرآیندهای زیربنای حالت‌های ذهنی، بر درک عملکرد این حالت‌ها تمرکز داشتند. این رویکرد به پیدا کردن هدف افکار و رفتارها علاقه زیادی داشت. هیچ نظریه اصلی و زیربنایی برای این مکتب وجود ندارد. به همین دلیل عده‌ای هنوز شک دارند که آیا می‌توان کارکردگرایی را به عنوان یک مکتب روانشناسی در نظر گرفت یا خیر.
مکتب گشتالت؛ توجه به کلیت فرآیندهای روانی
در مکتب گشتالت به جای شکستن فرآیندهای روانی به اجزا، به کلیت تجربه توجه می‌شود. در این مکتب معتقدند که کل بزرگتر از مجموع اجزای آن است. مثلا در پدیده وهم دیداری، مجموعه‌ای از تصاویر که در دنباله‌ای سریع دیده می‌شوند، متحرک ادراک می‌شوند. در صورتی که هر کدام از آن تصاویر به تنهایی متحرک نیستند.
مکتب رفتارگرایی؛ تمرکز بر رفتار قابل مشاهده
رفتارگرایی یکی از نظریه‌هایی است که تا مدت ها نفوذ زیادی بر علم روانشناسی داشت. رفتارگرایان معتقدند رفتار باید به وسیله علت‌های محیطی توضیح داده شود نه نیروهای درونی. اساس رفتارگرایی بر رفتار قابل مشاهده بنا شده است. دوتا از مهم‌ترین نظریه‌های این مکتب شرطی سازی عامل و شرطی سازی کلاسیک محسوب می‌شود. بسیاری از نظریات و تکنیک‌هایی که از مکتب رفتارگرایی استخراج شد، امروزه هم بسیار زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مکتب روانکاوی؛ تاثیر ذهن ناخودآگاه بر رفتار
مکتب روانکاوی یکی از مهم‌ترین مکاتب روانشناسی است که توسط زیگموند فروید پایه‌گذاری شد. این مکتب بر تاثیر ذهن ناخودآگاه بر رفتار انسان تاکید می‌کند. فروید باور داشت که ذهن انسان از سه جزء اساسی تشکیل شده است: اید، ایگو و سوپر ایگو. اید شامل غریزه‌های اساسی انسان می‌شود. ایگو نیز قسمتی از شخصیت است که با اصل واقعیت سروکار دارد. قسمت سوم شخصیت یعنی سوپرایگو، از ارزش‌ها و اخلاقیاتی تشکیل شده است که ما از والدین و جامعه کسب کرده‌ایم. به عقیده فروید، تعامل بین این سه جزء منجر به رفتارهای پیچیده انسانی می‌شود.
مکتب انسان گرایی؛ تاکید بر اراده و آزادی انسان
انسان گرایی به عنوان پاسخی به رفتارگرایی و روانکاوی بوجود آمد. این مکتب به شدت تحت تاثیر متفکران انسان گرا مثل مازلو و کارل راجرز قرار گرفت. مکتب‌های پیشین عمدتا روی رفتار غیر طبیعی تمرکز می‌کردند. تفاوت انسان گرایی با آن‌ها در تاکید بر کمک به افراد برای رسیدن به بهترین نسخه خودشان است. بر اساس انسان گرایی، تمام افراد اراده آزاد دارند و می‌توانند رفتارها و زندگی خود را کنترل کنند. این نظریه انقلابی، در مقابل از نظریات جبرگرای سابق قرار گرفت. امروزه مکتب انسان گرایی از محبوبیت زیادی برخوردار است و حوزه های بسیاری از سایکولوژی مثل روانشناسی مثبت را تحت تاثیر قرار داده است.
پیشنهاد مطالعه:
مکتب شناختی؛ مطالعه ادراک، حافظه و فرآیندهای شناختی
مکتب شناختی بر مطالعه فرآیندهای ذهنی از جمله نحوه فکر کردن افراد، ادراک، حافظه، توجه و یادگیری تمرکز دارد. روانشناسان شناختی از روش‌های تحقیقاتی مختلفی مثل استفاده از مدل‌های کامپیوتری برای درک فرآیند پردازش شناختی انسان استفاده می‌کنند. این مکتب، تاثیرات اساسی بر حوزه‌هایی مثل هوش مصنوعی و علوم شناختی گذاشته است.
روانشناس کیست؟
روانشناس یک فرد آموزش دیده و تحصیل کرده در دانشگاه‌های معتبر کشور محسوب می‌شود. تخصص آن مطالعه چالش‌های ذهن انسان برای یافتن راه‌حل‌های مناسب است. روانشناس با تجزیه و تحلیل فرآیندهای ذهنی به افرادی که نیاز به حمایت و رشد دارند کمک می‌کند. همچنین به عنوان یک متخصص در زمینه سلامت روان شناخته می‌شود.
روانشناس از روش‌های گفتار درمانی و روانشناختی برای کمک به مریض‌هایش استفاده می‌کند. شرایط و دلایلی که شما می‌توانید برای آن‌ها به روانشناس مراجعه کنید عبارتند از:
- اختلالات ایجاد شده ناشی از مصرف الکل و مواد مخدر
- کنترل خشم
- کنترل اضطراب
- وسواس بر روی ظاهر اعضای بدن
- درمان افسردگی
- کم اشتهایی یا پر اشتهایی
- موضوعات خانوادگی و روابط مابین افراد خانواده
- چاقی
- دردهای مزمن و بدون دلایل جسمی
- اختلال روانی مربوط به اضطراب پس از حادثه (PTSD)
- اختلال در خواب
- ترس‌ها و فوبیاها
- مشکلات ایجاد شده در محل کار یا مدرسه
- نداشتن اعتماد به نفس کافی
- فقدان و از دست دادن عزیزان
زمانی که در مشکلات غرق می‌شوید گشتن به دنبال راه نجات و کمک برای سلامت روان دشوار است؛ اما باید این جستجو انجام شود. سلامت روان شما به اندازه سلامت جسمانی اهمیت دارد. برای حفظ این سلامتی مراجعه به یک فرد آگاه (روانشناس) اولین قدم است.
کلام آخر
روانشناسی علمی نسبتا جدید است که به مطالعه رفتار و رفتارهای روانی می‌پردازد. هدف علم روانشناسی توصیف، توضیح و ارائه قانون هایی برای پیش‌بینی رفتار انسان است. Psychology حوزه‌های زیادی دارد که شامل روانشناسی مرضی، بالینی، اجتماعی، صنعتی سازمانی، شناختی، تحولی و… می‌شود. روانشناسی، تاثیرات زیادی بر جنبه‌های مختلف زندگی روزمره می‌گذارد. این علم کمک می‌کند که با انگیزه بیشتری به دنبال اهداف خود برویم و بتوانیم سلامت عمومی خود را افزایش دهیم. مکاتب مختلفی از روانشناسی مثل ساختارگرایی، کارکردگرایی، رفتارگرایی، روانکاوی، انسان گرایی و شناختی در طول تاریخ شکل گرفتند.
بیشتر بخوانید:
