انواع روانشناسی بالینی

روانشناسی بالینی یکی از زیرشاخه‌های اصلی رشته روانشناسی محسوب می‌شود که باعث ایجاد زمینه‌های تخصصی زیادی در این علم شده‌است. زیرشاخه‌ های روانشناسی بالینی بر ایجاد یک محیط بالینی و ارتباط مستقیم معالج و بیمار تاکید دارد. بر همین اساس، انواع روانشناسی بالینی با توجه به نوع مخاطب دسته‌بندی شده و هر کدام حوزه‌ای خاص را در این علم تشکیل داده‌اند. در این مطلب قصد داریم شما را با انواع روانشناسی بالینی آشنا کنیم. اگر موضوعات این چنینی برای شما جذاب است، تا پایان با ما همراه باشید.

همانطور که گفته شد، روانشناسی بالینی برجسته‌ترین تخصص در حوزه روانشناسی به شمار می‌رود. این علم بر مطالعه، ارزیابی و درمان رفتارهای غیرعادی، اختلالات روانی و مشکلات روانی اشاره دارد. علاوه‌بر این، روانشناسان بالینی با توجه به نوع کار خود در فعالیت‌هایی نظیر تحقیقات علمی مشارکت ویژه‌ای دارند تا در شناسایی و بررسی اختلالات مختلف روانی سهم خود را انجام دهند. در ادامه چند نمونه از زیرشاخه های روانشناسی بالینی را به شما معرفی کرده‌ایم.

در زیر شما می‌توانید لیست انواع زیرشاخه‌های روانشناسی بالینی را به صورت خلاصه مشاهده کنید:

1. روانپزشکی (Psychiatry)
2. رواندرمانی (Psychotherapy)
3. روانشناسی کودکان و نوجوانان (Child and Adolescent Psychology)
4. روانشناسی بالینی بزرگسالان (Adult Clinical Psychology)
5. روانشناسی بالینی سالمندان (Geriatric Clinical Psychology)
6. روانشناسی بالینی جنسی (Clinical Sexology)
7. روانشناسی بالینی اعتیادها (Clinical Addictions Psychology)
8. روانشناسی بالینی اضطراب (Clinical Anxiety Psychology)
9. روانشناسی بالینی افسردگی (Clinical Depression Psychology)
10. روانشناسی بالینی شخصیت (Clinical Personality Psychology)

این فقط چند نمونه از زیرشاخه‌های روانشناسی بالینی هستند و لیست کامل تمام زیرشاخه‌ها بسیار گسترده است. همچنین، در طی زمان ممکن است زیرشاخه‌ها و تقسیم‌بندی‌ها در حوزه روانشناسی بالینی تغییر کرده باشند.

۱. روانشناسان تربیتی

یکی از اصلی‌ترین انواع روانشناسی بالینی مربوط به نوع تربیتی آن است که با محیط‌ آموزشی و تربیتی سر و کار دارند. روانشناسان مدرسه یا روانشناسان تربیتی در زمینه روانشناسی و مسائل آموزشی مورد تعلیم قرار گرفته‌اند و با فیلد کاری مشاور مدرسه کودکان و نوجوانان کار می کنند تا به آنها در موفقیت اجتماعی، رفتاری و عاطفی کمک کنند. روانشناسی بالینی تربیتی، یک حوزه تخصصی در روانشناسی محسوب می‌شود که به مطالعه و درمان مشکلات روانشناختی و رفتاری کودکان و نوجوانان می‌پردازد. هدف اصلی این حوزه، تشخیص و درمان اختلالات روانی در این گروه سنی و درمان به موقع آن خواهد بود.

این متخصصان روانشناسی با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های مشاهده، ارزیابی و درمان، به کودکان و نوجوانان سنین مدرسه در مواجهه با مشکلات روانی کمک می‌کنند. فرایند درمان در روانشناسی بالینی تربیتی می‌تواند شامل: مشاوره فردی، مشاوره خانواده، مشاوره گروهی و همچنین استفاده از تکنیک‌های مختلفی مانند بازی‌درمانی و روش‌های مداخله رفتاری باشند. درمان‌های روانشناختی مبتنی بر شواهد نیز به منظور کمک به کودکان و نوجوانان در مقابله با مشکلات مانند: اضطراب، افسردگی، اختلال وسواسی و اختلالات خوردن مورد استفاده قرار می‌گیرد.

علاوه‌بر درمان، روانشناسی تربیتی به ارائه راهنمایی‌ها و مشاوره‌های خاص به والدین هم می‌پردازد تا آنها را در بهبود روابط خانوادگی و مدیریت مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان یاری کرده و بستر مناسبی برای بهبود وضعیت روانی نوجوانان فراهم کند.

۲. روانشناسان پزشکی قانونی

روانشناسی بالینی حوزه‌های گسترده و متنوعی دارد که شاید حتی اسم آن‌ها به گوش شما نخورده باشد. یکی از انواع روانشناسی بالینی مربوط به حوزه پزشکی قانونی است. روانشناسی قانونی بالینی یکی از زیرشاخه های روانشناسی بالینی محسوب می‌شود که به تلاقی روانشناسی بالینی و قانون منجر می‌شود. روانشناسان پزشکی قانونی بالینی خدمات ارزیابی، مشاوره و مداخله را برای کسانی که با سیستم های عدالت کیفری یا مدنی درگیر هستند ارائه می‌دهند و به دادگاه در تصمیم گیری قانونی مسائل مربوطه کمک می کنند.

این متخصصان ممکن است در مراکز پزشکی قانونی، بیمارستان‌های دولتی و موسسات اصلاحی و همچنین در محیط‌های تحقیقاتی و بخش خصوصی کار کنند. این علم به زمینه‌ای از روانشناسی اشاره دارد که در آن روانشناسان به کنم قضاوت درباره مسائل حقوقی و قانونی مشغول به کار هستند. این حوزه تلاش می‌کند تا دانش روانشناختی را با قانون و سیستم قضایی ادغام کرده و در فرآیندهای قضایی به‌طور موثر به‌کار ببرد.

نقش روانشناسی بالینی در حوزه قانونی

اگر برایتان جذاب است که بدانید، یک روانشناس بالینی در زمینه روانشناسی پزشکی قانونی چه کارهایی می‌کند، آن‌ها را در ادامه برای شما لیست کرده‌ایم.

• ارزیابی روانشناختی

از جمله کارهایی که در روانشناسی بالینی به عهده متخصصان پزشکی قانونی است، به عنوان ارزیابان روانشناختی است. در این حوزه قضاوت درباره رفتارها، توانایی‌ها و وضعیت روانی افراد در موارد حقوقی و قانونی توسط روانشناسان بالینی مورد بررسی قرار می‌گیرد. مثلا، آنها می‌توانند ارزیابی روانشناختی برای تشخیص سلامت روانی یک متهم در دادگاه انجام دهند.

• مشاوره به زندانیان

روانشناسان پزشکی قانونی موظف هستند تا به‌عنوان مشاور در مواردی مانند: ارتباطات خانوادگی، خشونت خانگی و سوء استفاده از کودکان فعالیت کنند. آنها می‌توانند به دادگاه‌ها و سازمان‌های قانونی در ارائه راهکارهای روانشناختی برای بهبود شرایط مشکلات روانی مرتبط با این موارد کمک کنند.

به طور کلی، روانشناسی پزشکی قانونی تلاش می‌کند تا درک بهتری از روانشناسی افراد در موارد حقوقی و قانونی به دست آورد و اطلاعات روانشناختی را در خدمت فرآیندهای قضایی قرار دهد.

۳. روانشناسان کودک

روانشناسی کودک و نوجوان یکی دیگر از زیرشاخه های روانشناسی بالینی به شمار می‌رود که به نیازها و دغدغه‌های خاص کودک می گ‌پردازد. روانشناسان کودک و نوجوان عمدتاً بر رشد جسمی، ذهنی، اجتماعی و عاطفی کودکان از زمان قبل از تولد تا بزرگسالی تمرکز دارند. این متخصصان با کودکان و خانواده‌های آنها کار می کنند تا مسائلی را که بر رشد و رفاه کودک تاثیر می گذارد، ارزیابی و درمان کنند. روانشناسان کودک همچنین در تحقیق درباره مشکلات مختلف مربوط به رشد کودک، از جمله زمینه اجتماعی، فرهنگی و اجتماعی-اقتصادی که کودک در آن بزرگ شده است، مشارکت دارند.

به‌طور کلی، روانشناسی کودکان بر اساس نظریه‌ها و رویکردهای درمانی روانشناسی مختلفی از جمله روان‌تحلیلی، رفتاری و شناختی عمل می‌کند.

تحقیقات در زمینه روانشناسی کودکان به ما درک بهتری از نحوه شکل‌گیری شخصیت و همچنین روند رشد شناختی و اجتماعی کودکان می‌دهد. این دانش ما را قادر می‌سازد تا بهترین روش‌ها و راهبردها را برای پرورش و تربیت کودکان به کار ببریم.

روانشناسی کودکان به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چگونه کودکان درک، احساس و با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. عوامل مختلفی مانند خانواده، محیط زندگی، پرورش و تربیت، همسالان و سایر عوامل محیطی نیز بر روانشناختی کودکان تأثیر می‌گذارند.

روانشناسی کودکان برای والدین، مربیان و روانشناسان نقش مهمی در فهم بهتر نیازها و مشکلات کودکان و همچنین ارائه راهنمایی‌ها و مشاوره‌های مناسب برای آنها ایفا می‌کند. هدف نهایی این رشته، ارتقای روان‌شناختی و روان‌سلامت کودکان است.

کارگاه های روانشناسی مرتبط دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران:

دوره مصاحبه بالینی بر اساس DSM

دوره رفتار درمانی دیالیتیک DBT

دوره CBT (درمان شناختی رفتاری)

۴. روانشناسی سالمندان

اگر فکر می‌کردید که مشکلات و اختلالات روانی تنها مختص سنین جوانی است یا در سنین بالاتر چالش‌های روانی و رفتاری خاصی وجود ندارد، کاملا در اشتباه هستید. یکی از انواع روانشناسی مربوط به روانشناسی سالمندی است که یک رشته فوق تخصصی در روانشناسی به شمار می‌رود. این علم به نیازها و نگرانی های خاص سالمندان پرداخته و آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

روانشناسان عموما بر رشد مداوم جسمی، ذهنی، اجتماعی و عاطفی افراد مسن تمرکز می‌کنند و بر این اساس، نیازها و احتیاجات آن‌ها را تخمین می‌زنند. علاوه‌بر این، این متخصصان با افراد مسن و خانواده‌های آنها یا سایر مراقبان برای ارزیابی و درمان آن دسته از مسائلی که بر افراد مسن تأثیر می‌گذارند، مانند عملکرد شناختی و افسردگی، و بهبود کیفیت زندگی سالمندان و پرستاران آن‌ها کار می‌کنند.

در واقع، روانشناسی سالمندان یکی از زیرشاخه‌ های روانشناسی بالینی است که به مطالعه و فهم عوامل روانی و رفتاری مربوط به سنین بالا می‌پردازد. با توجه به اینکه جمعیت سالمندان در جوامع بشری به طور کلی در حال افزایش است، مطالعه و فهم بهتر نیازها و مسائل روانشناختی این گروه سنی اهمیت بالایی در پیشرفت سطح جامعه پیدا کرده است.

عناوین مهم در روانشناسی سالمندان

از جمله عناوین مهمی که روانشناسی سالمندان در بررسی‌های خود مورد توجه قرار می‌دهد، عبارتند از؛

• سلامت روانی

شامل بررسی عوامل و شرایطی است که می‌توانند به حفظ سلامت روانی سالمندان کمک کنند. مثلاً استرس و اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب می‌توانند در این دوران زندگی بیشتر شایع شوند. و وظیفه روانشناسی این است که به رفع این مشکلات کمک کند.

• تغییرات شناختی

این شامل تغییرات در حافظه، تمرکز، توانایی حل مسئله و سرعت پردازش اطلاعات است. احتمال دارد، برخی از سالمندان با مشکلاتی همچون فراموشی، کاهش توجه و کاهش توانایی یادگیری مواجه شوند. بنابراین، وظیفه یک روانشناس بالینی این است که این نشانه‌ها را مورد توجه قرار داده و تصمیم‌هایی برای رفع آن اتخاذ کند. همچنین، امکان ارجاع بیمار به متخصصین اعصاب توسط روانشناس سالمندان وجود دارد.

• تغییرات هیجانی و اجتماعی

تغییرات در روابط اجتماعی، تغییرات در تعاملات اجتماعی و تغییرات در تجربه و عرضه هیجانات از جمله مواردی هستند که در این حوزه مورد بررسی قرار می‌گیرند. سالمندان ممکن است با تغییرات در شبکه اجتماعی خود و احساس تنهایی روبرو شوند.

هدف اصلی روانشناسی سالمندان، بهبود کیفیت زندگی سالمندان و کمک به آنها در مواجهه با چالش‌های روانی محسوب می‌شود. با این کار، سالمندان می‌توانند جایگاه خود در جامعه به دست بیاورند و از زندگی خود لذت ببرند.

۵. روانشناسی ورزشی

همانطور که می‌دانید، ورزشکاران حرفه‌ای با چالش‌های زیادی در مسیر خود روبه‌رو می‌شوند. روانشناسی ورزشی یکی از انواع روانشناسی بالینی محسوب می‌شود که رابطه بین روانشناسی و عملکرد ورزشی را مورد بررسی قرار می‌ده‌. این حوزه تلاش می‌کند تا فهم عمیق‌تری از تاثیرات روانی بر عملکرد ورزشی، توسعه و بهبود عملکرد ورزشکاران، مدیریت احساسات، استرس و فشارهای روانی در ورزش، ارتقای تفکر و روانشناخت ورزشکاران، و بهبود بهره‌وری و قابلیت‌های مغزی ورزشکاران را ارائه دهد.

در روانشناسی ورزشی، مطالعه‌هایی دربارهٔ عوامل روانی مثبت و منفی در تأثیر بر عملکرد ورزشکاران انجام می‌شود. به عنوان مثال، عواملی مانند خودباوری، تمرکز، انگیزه، استرس، اضطراب و تصمیم‌گیری‌های روانشناختی می‌تواند بر عملکرد ورزشکاران تاثیر گذار باشد.

هدف اصلی در روانشناسی ورزشی، ارائه راهکارها و مشاوره‌هایی برای بهبود عملکرد ورزشی و ارتقای سلامت روانی ورزشکاران است. این مطالعات می‌توانند در زمینه‌های مختلف ورزشی مانند ورزش حرفه‌ای، تیم‌های ورزشی، تمرینات فیزیکی و تأمین سلامت روانی ورزشکاران مفید باشند.

وظایف اصلی روانشناسان ورزشی

همانطور که گفته شد، روانشناسان ورزشی تأثیر عوامل روانی و جسمانی را بر عملکرد ورزشی بررسی می‌کنند. آنها به حفظ مهارت‌ها و محافظت از سلامت کلی و رفاه ورزشکاران کمک می‌کنند. روانشناسان ورزشی همچنین با ورزشکارانی کار می کنند که ممکن است پس از ترک حرفه ورزشی خود به دلیل آسیب‌دیدگی، فارغ التحصیلی یا پایان دادن به ورزش احساس از دست دادن هویت کنند و به آنها در این انتقال کمک می کنند تا از چالش و دوره زندگی خود با موفقیت گذر کنند.

۶. روانشناسی خانواده

یکی دیگر از زیرشاخه های روانشناسی بالینی که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، مربوط به روانشناسی خانواده است. نظام بین فردی خانواده کانون ارزیابی، مداخله و پژوهش در روانشناسی خانواده محسوب می‌شود. نمونه‌هایی از مشکلاتی که روانشناسان خانواده به آن پرداخته اند عبارتند از: مسائل مربوط به روابط خانوادگی، چالش های والدین، بار مراقبین، استرس کار و خانواده، مشکلات رفتاری کودکان یا نوجوانان و مشکلات ارتباطی.

نقش روانشناسان خانواده

همانطور که گفته شد، روانشناسی خانواده یکی از انواع روانشناسی است که کاربرد زیادی در جامعه دارد. نقش اصلی روانشناسان خانواده در جامعه، حفظ و بهبود سلامت روانی اعضای خانواده است. آنها با توجه به دانش و مهارت‌های خود، به خانواده‌ها کمک می‌کنند تا با مشکلات روانی و روابطی خود مواجه شده و راه‌حل‌هایی برای آن‌ها ارائه دهند. این روانشناسان می‌توانند در مواقعی که اعضای خانواده با استرس‌ها، اختلافات، مشکلات ارتباطی یا بحران‌های خانوادگی روبرو هستند، به عنوان مشاوران و راهنماهایی برای آنها عمل کنند.

علاوه بر حفظ سلامت روانی، روانشناسان خانواده می‌توانند در دیگر زمینه‌های جامعه نیز نقش داشته باشند. آنها می‌توانند در آموزش و پرورش بچه‌ها و نوجوانان مشاوره و راهنمایی ارائه دهند و به والدین کمک کنند تا روش‌های بهتری برای تربیت فرزندان خود بیابند. همچنین، روانشناسان خانواده می‌توانند در مواقعی که خانواده‌ها با مشکلات اجتماعی مانند طلاق، خشونت خانگی یا سوءمصرف مواد مخدر روبرو هستند، به عنوان مشاوران قضایی یا روانشناسان اجتماعی در مراکز مختلف کمک کنند.

با توجه به اهمیت خانواده در تشکیل جامعه، نقش روانشناسان خانواده در جامعه بسیار ارزشمند و غیرقابل انکار است. آنها با تأمین سلامت روانی خانواده‌ها، به ایجاد خانواده‌های سالم و پایه‌ای که در توسعه و پیشرفت جامعه نقش مهمی ایفا می‌کنند، کمک می‌کنند.

کلام پایانی

روانشناسی یکی از دانش‌های مهم در عصر جدید به شمار می‌رود که حوزه‌های مختلفی دارد. یکی از این حوزه‌ها مربوط به روانشناسی بالینی است که خود انواع گوناگونی دارد و هرکدام به نحو خود به سلامت فردی و اجتماعی از لحاظ روانی کمک می‌کنند. انواع روانشناسی بالینی با توجه به طیف گسترده افراد جامعه، تمرکز خود را روی گروهی خاص گذاشته و به رفع مشکلات و چالش‌های آن‌ها کمک می‌کنند. در این مطلب ۶ مورد از زیر شاخه های روانشناسی بالینی را با توجه به نقش و وظایف آن‌ها مورد بررسی قرار داده‌ایم تا دید بهتری نسبت به این موضوع به دست بیاورید. امیدواریم که این مطالب برای شما کاربردی باشد.

بیشتر بخوانید:

مصاحبه بالینی

روانشناسی شناختی چیست؟

مکتب های روانشناسی به ترتیب

روانشناسی تربیتی

انواع رویکردهای روانشناسی کودکان