یکی از مشکلات رایج در بحث تاب آوری این است که در میان تعاریف متعدد از آن، تعاریف پذیرفته شده جهانی وجود ندارد. با این حال، آبورن و همکارانش در بسیاری از تعاریف چندین موضوع مشترک را مشاهده کرده‌اند. در ادامه به تعاریف تاب آوری در روانشناسی و روانشناختی خواهیم پرداخت.
رشد و صعود (rising above)
تاب آور بودن به معنای غلبه بر مشکلات، شکوفاشدن در مواجهه با ناملایمات و بهبود عملکرد (سطحی بالاتر از قبل سختی) است. تاب آوری، از این نظر، ممکن است با نقل قول معروف نیچه، از گرگ و میش بت ها، همخوانی داشته باشد:
“آنچه مرا نکشد، قوی ترم می کند.”
البته، برخی از مردم به این نقل قول واکنش نشان می دهند و می گویند : “همه وارد گروه دوم نمی شوند.”
در واقع، بسیاری از افرادی که با ناملایمات مواجه می شوند، اگر بتوانند از مشکلات خود جان سالم به در ببرند و به عملکرد سابقشان بازگردند، بسیار خشنود خواهند شد. و این دقیقاً چیزی است که دیدگاه پشت تاب آوری را مفهوم می کند.
برگشت به عقب (Bouncing back)
تاب آوری به بازگشت پس از سختی ها اشاره دارد. این مضمون همچنین با ریشه کلمه ارتجاعی که کلمه لاتین آن rebound (بازگشت یا برگشتن به عقب) از salire (به جهش) است، مطابقت دارد.
طبق این مضمون، فرد انعطاف پذیر ممکن است مانند یک کش پلاستیکی یا تاندون، تا نهایت حد خود کشیده شود اما همیشه به عقب و حالت اول خود برمی گردد. او بدون توجه به اینکه چند بار زمین خورده می ایستد. ممکن است خم شود، اما نمی شکند.
اما اگر یکی در برابر ناملایمات بشکند چه؟ به اصطلاح عامیانه، “شکست عصبی” یا nervous breakdown فکر کنید. آیا کسی که از کار افتاده و دچار اختلالات روانی می‌شود اما در نهایت بهبود می‌یابد، می‌تواند تاب‌آور نیز در نظر گرفته شود؟ طبق دیدگاه بعدی که در نظر خواهیم گرفت، خیر.
سلامت روان
تاب آوری را می توان به عنوان عدم وجود (و مقاومت در برابر) آسیب روانی تعریف کرد. برای درک این مفهوم از انعطاف‌پذیری یا همان تاب آوری، دو واکنش متفاوت (تاب‌آوری در مقابل بهبود) را به یک رویداد بد مانند از دست دادن یکی از بستگان بررسی می کنیم.
مورد اول شخصی است که در هنگام مواجه شدن با رویداد ناگوار به یک بیماری روانی مبتلا شده است. چنین شخصی عملکرد طبیعی خود را از دست داده و به جای آن به آسیب روانی دچار شده. بهبودی این فرد، یعنی بازگشت به عملکرد طبیعی سابق، بیش از دو سال طول کشیده.
مورد دوم فردی انعطاف پذیرتر است و در مواجهه با رویدادی مشابه، به گونه ای متفاوت واکنش نشان داده است. اگرچه او ممکن است اختلالات گذرا را تجربه کند (مثلاً بی‌خوابی)، ولی هرگز تسلیم یک بیماری روانی نشده است و «سطوح عملکرد روانی و فیزیکی نسبتاً پایدار و سالم» خود را حفظ کرده است.
سازگاری
شاید بتوانیم افرادی را نیز در نظر بگیریم که قادرند سطوح عملکردشان را ثابت نگه دارند، افرادی که می توانند خود را با مشکلات زندگی وفق دهند (مثلاً آسیب‌ها و زیان‌ها). در واقع، سازگاری روش دیگری برای تفکر در مورد تاب آوری است.
به عنوان مثال، تاب آوری را در دوران سالمندی در نظر بگیرید. سالمندی می تواند زمان از دست دادن باشد (به عنوان مثال، از دست دادن همسر، بازنشستگی، از کار افتادن عملکردهای طبیعی بدن و غیره). اما افراد مسنی که توانایی سازگاری با این تغییرات را دارند و دارای ظرفیت و قدرت لازم برای انجام تنظیمات لازم هستند، به احتمال زیاد از زندگی خود راضی خواهند بود.
مفهوم “خود انعطاف پذیری” self-plasticity (یا سازگاری روانی) ممکن است توضیح دهد که چرا علیرغم اینکه در وضعیت سلامتی بعضی سالمندان کاهشی عینی مشاهده می شود، ولی ارزیابی ذهنی آنها نسبت به سلامتی شان به سختی تغییر میکند. افراد انعطاف پذیرتر کسانی هستند که در مواجهه با زوال جسمانی، می توانند از نظر روانی سازگار شوند (مثلاً از طریق مقایسه خود با افراد دیگری که با آسیب های مشابه یا بدتری مواجه هستند).
با این حال، باید تاکید کرد که اکثر انسان‌ها در تطبیق و بازسازی درونی خود استاد هستند.
چیزی خارق العاده و دست نیافتنی نیست (Nothing extraordinary)
همانطور که در بالا ذکر شد، شاید تاب آوری توانایی کمیاب و دست نیافتنی نباشد که صرفا افراد خوش شانس از آن بهره مند شوند. تاب‌آوری مهارتی نادر و خارق‌العاده نیست، بلکه «یک پدیده رایج» است.
شاید بتوان تاب‌آوری را «جادوی معمولی» نامید، زیرا تاب‌آوری می‌تواند نتیجه مشترک «سیستم‌های سازگاری اولیه شخص» باشد.
این سیستم‌های سازگاری بر عوامل داخلی و خارجی متکی هستند و شامل ویژگی‌هایی در سطح فرد (به عنوان مثال، احساس خودکارآمدی)، خانواده (والدین متعهد و دلسوز) و جامعه (مثلاً مدارس خوب، جامعه حمایت‌کننده) می‌باشند. اگر این سیستم ها به درستی کار کنند، فرد حتی در برابر سختی های شدید نیز مقاوم خواهد بود.
کلام نهایی
با مرور مضامین بالا، به نظر می‌رسد که تاب‌آوری را می‌توان به عنوان یک توانایی ویژه در نظر گرفت که به فرد اجازه می‌دهد تا از سختی‌ها عبور کند، از مشکلات عقب نشینی نکند، با ناملایمات سازگار شود، یا علیرغم کنار آمدن با فقدان یا ضربه، از نظر روانی سالم و پایدار بماند.
تاب‌آوری را می‌توان به‌عنوان ظرفیتی نیز در نظر گرفت که همه ما تا زمانی که سیستم‌های انطباق اولیه مان در وضعیت مناسبی باشند ، می‌توانیم از آن استفاده کنیم.
بیشتر بخوانید:
